Items list
H Ευρωπαϊκή [δυτική] Μουσική και η θρησκευτικότητα της
στις Ώρες του Θείου Πάθους.
Μικρή αναφορά στο έργο του
Ιωάννη Σεβαστιανού Μπαχ
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η Δυτική- λεγόμενη- μουσική έχει να αναδείξει εξαιρετικά συνθετικά μνημεία, που αναφέρονται ιδιαίτερα στις Ώρες της Μεγάλης Εβδομάδος. Στις τραγικές ημέρες των Παθών του Κυρίου.
Η αναφορά αυτών των γραμμών, επιδιώκει να αναδείξει το μέγεθος, αλλά και το μεγαλείο παράλληλα των συνθετών της Δύσης, που αφιέρωσαν το μεγαλύτερο ίσως μέρος της νοητικής τους περί τη μουσική εργασίας τους, στο Θείο. Ιδιαίτερα μάλιστα σαν η αναφορά του έργου τους, αφορούσε στο Θείο Δράμα.
Κορυφαία ίσως προσωπικότητα, ο ‘’μουσικός του Θεού’’ ο μεγάλος Ιωάννης Σεβαστιανός Μπάχ, ο «ποιητής των ήχων», ο σπουδαιότερος συνθέτης της εποχής μπαρόκ και πέραν αμφιβολίας, από τις χαρακτηριστικότερες φυσιογνωμίες της μουσικής ιστορίας: όχι μόνο διότι χάρισε στον κόσμο ανεπανάληπτα αριστουργήματα, όχι μόνον διότι απετέλεσε ταυτοχρόνως, την πηγή απ' όπου ξεπήδησε η κλασική εποχή των μεγάλων μουσικών συνθέσεων, αλλά κύρια διότι συνέδεσε τη συνθετική του ιδιοφυία με τη θρησκευτικότητα, που διάχυτη αναγνωρίζεται στο έργο του.
Τι να πρωτοπεί άλλωστε κανείς για τον άνθρωπο που πίστευε, ότι η μουσική υπάρχει μόνο για να υμνεί τον Θεό και να αγαλλιάζει την ψυχή;
Τον έχουν χαρακτηρίσει «ποιητή των ήχων», «παμμέγιστο», «ασυμβίβαστο», «μυστηριώδη», αλλά αυτός ήταν ο κορυφαίος συνθέτης, που ήταν σταθερά προσανατολισμένος, στη θρησκευτική αποστολή της μουσικής, ένας άνθρωπος που ευγνωμονούσε διαρκώς τον Θεό, παρά τις δοκιμασίες στις οποίες θα υποβαλλόταν καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του.
Η θρησκευτικότητα, η μουσική και ο θάνατος σημαδεύουν τον Μπαχ, από την αρχή ως το τέλος της ζωής και του έργου του, με τη δύναμη της ψυχής, το σθένος και τη δημιουργικότητά του να μην κάμπτονται από τις δυσκολίες, αλλά να χαλυβδώνουν πεισμώνοντας την ψυχή του και να συνεχίζει να παράγει έργο, ευχαριστώντας τον Θεό και συγχωρώντας τους ανθρώπους.
Ο σεβασμός που έτρεφε εξάλλου, ο Μπετόβεν, προς τον άνθρωπο που μας χάρισε τα «Βραδεμβούργια Κονσέρτα», συνοψίζεται στο αγαπημένο του λογοπαίγνιο: «Δεν έπρεπε να ονομάζεται Μπαχ («ρυάκι» στα γερμανικά), αλλά Ποταμός!».
Κι αυτό ακριβώς το σχόλιο περιγράφει ιδανικά τόσο τον ήρεμο, ευσεβή και δυναμικό χαρακτήρα του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, όσον και την ταπεινοφροσύνη του μεγαλοφυούς αυτού συνθέτη, που συνήθιζε να υποσημειώνει σε κάθε έργο του «Soli Deo Gloria» (Μόνο στον Θεό η Δόξα)...
Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός πως ακόμα και στις συνθέσεις του, που φαίνεται να έχουν ένα κοσμικό περίβλημα, ο ίδιος δεν παραλείπει να δηλώνει συνεχώς, τη βαθιά προσήλωσή του στη θρησκεία και τον Θεό, υπογράφοντας τις παρτιτούρες του με το περίφημο λατινικό «I.N.J.» («Εις το Όνομα του Χριστού»).
Κορύφωση του έργου του, που αποδεικνύουν αυτή τη εσώτερη ανάγκη, μιας δημιουργίας αφιερωμένης στο Θείο και στο Πάθος, αποτελούν οι μουσικές μεταφράσεις της Βίβλου, τα περίφημα «Πάθη» του, που αντικατοπτρίζουν αποσπάσματα από τα ευαγγέλια και θεωρούνται κορυφαία στο είδος τους .
Με όποιον τρόπο κι αν παίζονται τα έργα του, ο Μπαχ επεκτείνει τα πάντα σε ένα μέγα Σύμπαν. Μένει έκθαμβος μπρος στα δημιουργήματα του Θεού, για αυτό και νιώθει την ανάγκη να τον ευχαριστεί με κάθε έργο του. Η πνευματικότητα και η εσωτερικότητα των έργων του, μαρτυρούν τη σχέση του μεγάλου συνθέτη με το αόρατο, την αιωνιότητα, την αθανασία της ψυχής, τη λύτρωση που εκείνη βρίσκει στην επαφή της με το ιερό και με τη μουσική που στοχεύει στην εξύψωσή της προς το Θεό. Για το λόγο αυτό, εργάστηκε με κάθε σεβασμό και ευλάβεια, πάνω στο νόημα της Μεγάλης Εβδομάδος και της Ανάστασης του Ιησού Χριστού, περιγράφοντας την αγωνία, το πένθος και την εκ νεκρών Του Ανάσταση.
Την Μ. Παρασκευή του 1727, κλείνοντας 4 χρόνια στη στον Άγιο Θωμά της Λειψίας, ο Μπαχ παρουσίασε το έργο: ‘’Τα Κατά Ματθαίον Πάθη’’ [ BWV 244], έργο που έχει ενσωματωθεί στη λειτουργία της λουθηρανικής και καθολικής εκκλησίας, της Μεγάλης Παρασκευής. Οι εξωπραγματικές για την εποχή διαστάσεις του έργου, οι εκτελεστικές απαιτήσεις του, το σοφιστικέ ύφος σε συνδυασμό με τις διφορούμενες -πάντα για την εποχή- εκφραστικές και τεχνικές δομές του, αλλά κυρίως η πνευματικότητά του, το κατέστησαν όχι μόνο ένα έργο ξεχωριστό στα μουσικά δρώμενα της έντεχνης δυτικής μουσικής, αλλά και ως ένα από τα μνημεία του Ανθρώπινου Πολιτισμού.
Ο ίδιος ο Μπαχ το θεωρούσε ως ιδιαίτερα μεγαλόπνοο έργο, που όμως παρέμεινε στην αφάνεια για πολλά χρόνια, μέχρι τη στιγμή που ένας άλλος μεγάλος συνθέτης και βαθειά θρησκευόμενος άνθρωπος, ο Felix Mendelssohn Bartholdi, σε ηλικία 20 ετών, το έφερε στην επιφάνεια και το παρουσίασε στο ευρύτερο κοινό. Δεν είναι τυχαίο ότι, για πολλά χρόνια μετά τον θάνατό του Μπαχ, όταν γινόταν αναφορά στο συγκεκριμένο έργο, υπήρχε ο προσδιορισμός «Τα Μεγάλα Πάθη». Οι βάσεις του έργου της πίστεως και της βαθειάς θρησκευτικότητας του συνθέτη, είχαν τεθεί νωρίτερα με το ‘’Magnificat των Χριστουγέννων’’ [BWV 243a] (1723) και το ‘’Τα Κατά Ιωάννην Πάθη’’ [BWV 245] (1724).
Ειδικά το δεύτερο, ήταν ένα από τα έργα εκείνα του Μπαχ, που βρισκόταν σε «δυναμική» κατάσταση. Ο Μπαχ το ξεκίνησε το 1724 και, μέχρι το 1739 «υπέστη» τρεις πολύ μεγάλες αναθεωρήσεις, εκ των οποίων μάλιστα η τελευταία, υπήρξε αιτία προστριβής του με τις εκκλησιαστικές αρχές της πόλης που ζούσε.
Χαρακτηριστική εν προκειμένω, είναι και η τοποθέτηση του διανοητή Κωνσταντίνου Τσάτσου, όπου κάνοντας έναν απολογισμό για την πνευματική διάσταση της τέχνης του μεγάλου κάντορα της Λειψίας, μεταξύ άλλων, αναφέρει: «ο δρόμος του Μπαχ, προς τον Θεό, είναι ο δρόμος του Γολγοθά. Μας περνάει από πάθος σε πάθος και στο τέρμα φανερώνεται ο Εσταυρωμένος. Ακούς, τότε, έναν απέραντο θρήνο, που στην αιχμή του μετουσιώνεται σε μιαν υπέρτατη κάθαρση, σε μια πανίσχυρη ελπίδα».
Ο συμπολίτης μας ποιητής Δημήτρης Κάββουρας, σημειώνει εύστοχα, αναλύοντας το έργο του Μπαχ: ‘’Ένα δειλό σκαρίφημα, δε θα κατορθώσει ποτέ και με κανένα τρόπο, να δώσει έστω μία ιδέα από το εξωτερικό και το εσωτερικό ενός ναού, πάνω στον οποίο ο Ίδιος ο Θεός, έχει αφήσει να διαφανεί η μεγαλοσύνη του. Αρχιτεκτονική δομή, ορχηστρική τέχνη, ποιητική ουσία, μουσικός λόγος, συνταιριάζουν και οικοδομούν ένα σύνολο, που ξεπερνάει το αισθητό και μόνο με μία πνευματική μετουσίωση μπορεί να γίνει αντιληπτό. Μπροστά στο πνεύμα, το κάλλος και τη θειότητα αυτού του τεράστιου αριστουργήματος, μένουμε έκθαμβοι, σαν μπροστά σε θαύμα και γονατίζουμε’’.
Ο χώρος δεν επιτρέπει την εκτενή αναφορά του υπογράφοντος, στο έργο ενός Μπετόβεν, ενός Χέντελ, ενός Χάυδν, ενός Μότσαρτ, ενός….Επιτρέπει όμως την κατακλείδα, σύμφωνα με την οποία ο ορισμός της θεόπνευστης επιλογής των συνθετών, ως άρρηκτη σύνδεση και μοναδική σχέση με το Θείο Δράμα και την Ανάσταση του Κυρίου, αποτελεί την πεμπτουσία του ίδιου τους, του εξαίσιου έργου.
Μο ΣΤΑΥΡΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ
Καλλιτεχνικός Διευθυντής
ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΗΣ ΧΟΡΩΔΙΑΣ ΠΑΤΡΑΣ
